Zo schrijf je een reflectieverslag: Tips en voorbeelden

Het doel van een reflectieverslag is laten zien wat je van je ervaringen hebt geleerd en wat dat voor invloed heeft op je denken en doen.

Bij veel opleidingen moet je regelmatig een reflectieverslag schrijven. Soms voor een specifiek vak of een module, maar meestal in het kader van een stage of een assessment. Het reflectieverslag wordt ook wel procesverslag, supervisieverslag of evaluatieverslag genoemd.

Wat is reflecteren?

Volgens Van Halem, de Leeuw en Stuut (2008) is reflecteren het achterhalen van de achtergrond van je handelen. Volgens Groen (2011) is reflecteren het bewust nadenken over je eigen handelen om op die manier je professionaliteit te vergroten.

Het is niet evalueren of terugkijken hoe je iets hebt gedaan, maar meer kijken waarom je iets op een bepaalde manier hebt gedaan of doet. De achterliggende gedachte is dat als je weet waarom je iets doet, je ook in staat bent jezelf te veranderen of bewuster te handelen.

Hoe ziet een reflectieverslag eruit?

Zoals voor elk verslag geldt, is het belangrijk dat je verslag een goede opbouw heeft en dat je kort en krachtig formuleert. Voor de kern van je verslag kun je gebruikmaken van de STARR-methode die zeer geschikt is om te reflecteren op je eigen handelen en die bij veel opleidingen gebruikt wordt. STARR staat voor Situatie, Taak, Actie, Resultaat en Reflectie.

Onderdeel	Toelichting	Omvang
Titelpagina	De titelpagina moet er professioneel en aantrekkelijk uitzien. Op de titelpagina hoort het volgende te staan: titel naam van de student met studentnummer naam studieonderdeel naam docent plaats, datum en jaar	1 A4
Inhoudsopgave	De inhoudsopgave kun je automatisch genereren.	1 A4
Leerdoelen	Het onderdeel leerdoelen bevat de leerdoelen van het studieonderdeel waarop je reflectie van toepassing is. Verwijs naar brondocumenten zoals het competentieprofiel van de opleiding waarin de competenties staan die je moet beheersen. De specifieke leerdoelen van een studieonderdeel zijn daarvan afgeleid en worden veelal in een studiegids of handleiding opgenomen.	1 A4
Ervaringen en situaties	‘De omschrijving van je ervaringen en de situaties die je hebt meegemaakt vormt de kern van het stuk. Bespreek een aantal situaties; de situaties die voor jou het meest leerzaam waren. Per situatie ga je in op de volgende vragen:1. Wat was de situatie? (Situatie) Wanneer speelde de situatie zich af? Wat speelde er? Wie waren erbij betrokken? 2. Wat was je taak? (Taak) Wat was je rol? Wat wilde je bereiken? Wat werd er van je verwacht/ Wat verwachtte je van jezelf in deze situatie? 3. Hoe heb je het aangepakt en waarom? (Actie) Hoe pakte je het aan? Waarom heb je het zo aangepakt? Onderbouw dit antwoord met theoretische concepten die je opleiding heeft aangereikt of die je zelf hebt opgezocht. 4. Heeft het gewerkt en waarom? (Resultaat) Heeft het gewerkt? Waarom wel/waarom niet? 5. Wat heb je ervan geleerd? (Reflectie) Hoe vond je dat je het hebt gedaan? Was je tevreden met de resultaten? Wat is de essentie van wat je geleerd hebt? Wat zou je de volgende keer eventueel anders of beter doen? Kun je wat je hebt geleerd ook toepassen in andere situaties?	Max. 1 A4 per situatie
Eindconclusie	Dit is een soort overall-reflectie op je (persoonlijke) leerdoelen die je eerder hebt omschreven. Wat heb je geleerd en waar ga je in de komende periode specifiek aandacht aan besteden? Dus wat zijn je persoonlijke leerdoelen voor de komende periode.	max. 1 A4
Bronnen	Deze sectie bevat de opsomming van de gebruikte bronnen. Hierin moet in ieder geval de handleiding van het studieonderdeel of het competentieprofiel worden opgenomen.	max. 1 A4

Hoe kom ik aan de leerdoelen?

In de studiegids van je opleiding staan de competenties of einddoelen die je moet beheersen. De leerdoelen zijn daarvan afgeleid en worden vaak opgenomen in een studiegids of handleiding.

Als voorbeeld verwijzen we je naar het competentieprofiel van een pabo. Veel hbo-opleidingen werken met een persoonlijk ontwikkelplan (POP) waarin je eigen leerdoelen staan omschreven die gerelateerd zijn aan de einddoelen van de opleiding of fase van de opleiding.

Geef in dat geval aan wat je persoonlijke leerdoelen waren bij aanvang van het studieonderdeel of tijdens de periode waarop je moet reflecteren. Als je voor je eigen ontwikkeling een POP hebt opgesteld, dan kun je hieruit je persoonlijke leerdoelen halen.

Competentie	Ontwikkelingsdoel	Ontwikkelingsactiviteit	Planning	Benodigde begeleiding
Communiceren	Omgaan met klanten	Zes keer een middag meewerken op de servicebalie onder begeleiding van een ervaren medewerker	Periode maart 2015	Elke middag  begeleiding van een ervaren medewerker en een feedbackgesprek

Hoe kom je aan goede feedback op basis waarvan je kunt reflecteren?

1. Vraag een aantal personen om feedback die vanuit een of meerdere verschillende rollen of posities iets over jouw handelen kunnen zeggen.
2. Volg onderstaande stappen en maak een gespreksverslag.
   1. Maak een afspraak en geef aan waarom je juist aan deze persoon feedback vraagt.
   2. Stel een concrete en open vraag over een specifieke situatie:
      • beschrijf de situatie;
      • geef aan wat je rol was;
      • geef aan hoe en waarom je zo gehandeld hebt;
      • benoem wat je moeilijk vindt en waarom;
      • vraag concreet naar het effect van je handelen.
   3. Luister goed naar wat de ander zegt. Vraag door ter verduidelijking en vermijd de situatie dat je jezelf uitlegt met bijvoorbeeld ‘ja, maar…’
   4. Vat de feedback samen.
   5. Geef aan wat je raakt of wat het effect van de feedback op je is.
   6. Zoek indien nodig samen naar een aanpak of oplossing om je handelen te verbeteren.
   7. Maak concrete afspraken hoe je verder te werk moet gaan.

Welke situaties moet je kiezen?

Je kiest situaties die voor jou betekenisvol en kenmerkend zijn voor het beroep waarvoor je wordt opgeleid. Betekenisvol betekent dat je iets nieuws hebt geleerd of tot nieuwe inzichten bent gekomen.

Stel, je volgt een opleiding tot psycholoog, dan kan een intakegesprek met een cliënt een situatie zijn die betekenisvol is. Voor een technisch beroep zou dat een interview kunnen zijn met een medewerker om ontwerpeisen te inventariseren, of een technische inspectie voor het eerst zelf uitvoeren.

Groen (2011) stelt dat je ervan bewust wordt dat iets een betekenisvolle situatie is, wanneer je een bepaald gevoel hebt bij een bepaalde situatie of ervaring. Op het moment dat je je bewust bent van een prettige of onprettige situatie, kun je deze aanmerken als een voor jou betekenisvolle situatie. Die situatie hoeft voor een ander helemaal niet betekenisvol te zijn.

Op hoeveel situaties moet je reflecteren?

Reflecteren is zinvol als je jouw geleerde vaardigheden in de praktijk hebt moeten brengen. Dat kan op stage zijn, maar ook op andere momenten waarop geoefend wordt met ‘echte’ situaties (authentieke situaties). Om een goed reflectieverslag te schrijven kun je verschillende situaties beschrijven.

Vaak kun je niet aan de hand van één enkele situatie op alle competenties of leerdoelen reflecteren, maar heb je verschillende situaties nodig om alle competenties of leerdoelen voldoende aan bod te laten komen. Probeer in ieder geval drie situaties te beschrijven.

Voorbeeld van situatie met STARR

Tips

• Schrijf in foutloos Nederlands. Bijvoorbeeld door het verslag te laten nakijken door Checkmythesis.
• Zorg voor een goede studenten laptop waarop je prettig kunt schrijven.
• Begin op tijd met reflecteren en niet pas zodra je het verslag moet inleveren. Houd een logboek bij waarin je aantekeningen maakt van wat er gebeurd is en wat je hebt geleerd of wat je vast wil houden voor je eigen ontwikkeling. Hiermee voorkom je veel werk achteraf.
• Vraag regelmatig feedback aan collega’s, medestudenten of andere betrokkenen.
• Zorg dat je niks van een ander verslag overneemt, dat is plagiaat.
• Schrijf het verslag in de ik-vorm.